vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، مقاله الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام در صدد بیان الگوی انسان اقتصادی با تکیه بر آموزه های اسلامی، تعریف و ترسیم الگو و مهم ترین عنصر یا عناصر این تعریف است. فرضیه هایی که مقاله به دنبال اثبات آن می باشد این است که مهم ترین قاعده رفتاری در الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام، «بیشینه سازی بهره مندى هاى مادی، معنوى و آخرتى با بهترین ترکیب» می باشد.

ابعاد سه گانه وجود (مادی، معنوی و اخروی (و) مطلق گرایی و لذت پذیری به عنوان دو امر از امور فطری) از مبانی انسان شناسی قرآن کریم هستند که در شکل گیری این الگو نقش بسزایی دارند؛ همچنین نشان داده شده است که چگونه این الگو در تحلیل رفتارهای اقتصادی در سه گستره مصرف، تولید و توزیع تأثیرگذار می باشد.

شیوه نگارش این پژوهش

در این مقاله تلاش شده از روش مطالعه تطبیقی استفاده شود و اقتصاد کلاسیک نیز مورد بررسی قرار گیرد. به لحاظ تفسیری نیز روش تحلیلی ـ عقلی اتخاذ شده است. الگوی انسان اقتصادی، ایده جدیدی است که در مطالعات گذشته اقتصاد اسلامی کم تر به آن پرداخته شده است.

ضرورت و اهمیت الگوی انسان اقتصادی

از نكاتى كه ضرورت و اهمیت الگوی انسان اقتصادی را آشكار مى سازد، آشنایى با  »جایگاه نوع انتزاعى و ایدئالIdeal « Type در روش شناسى علم است» نوع انتزاعى و ایدئال«، نمایانگر الگوى به دست آمده از انتزاعات ذهنى است؛ البته این انتزاعات ذهنى، منشأ خارجى دارد و حتى یافتن این منشأ عینى و عملیاتى، سبب اطمینان و تأیید الگو مى شود. نوع انتزاعى در نظریه پردازی های علمى جایگاه مناسبى دارد.

فضاى بدون اصطكاك در فیزیك، بازار رقابتى با شفافیت كامل اطلاعات در اقتصاد، نمونه هاى بارزى از چنین انواع انتزاعى هستند. نوع انتزاعى كه درگذر تجرید واقعیت و ساده سازى منطقى آن حاصل مى شود، وظیفه ترسیم مدل هاى مناسبى را ایفا مى كند كه هر علم به تبیین پدیده هاى مربوط به آن مى پردازد. بدین ترتیب می توان گفت این الگو به بُعد اثباتی انسان اقتصادی می پردازد.

اهداف و فوائد معرفی الگوی انسان اقتصادی در اسلام

اگرچه از آموزه های اسلامی در ترسیم این الگو استفاده می شود، ولی هدف، ارائه الگویی كه اختصاص به مسلمانان داشته باشد، نیست؛ بلكه هدف، الگویی است كه بتواند رفتارهای اقتصادی تمامی انسان ها را پوشش دهد؛ اگرچه شامل مسلمانان نیز می شود.

در صورتی كه این الگو به درستی و منطقی ترسیم شود و بتواند كارآمدی خود را نشان دهد میتواند در نقد الگوی انسان اقتصادی غرب مفید بوده و حتی جایگزین مناسبی برای آن باشد . البته درباره الگوی انسان اقتصادی مباحث دیگری چون ناعقلانیت (Irrationality) مطرح است كه باید در مطالعات بعدی پیگیری شود. در اقتصاد شناختی نیز مباحثی مطرح می باشد كه با الگوی انسان اقتصادی مرتبط است و می تواند زمینه مناسبی برای مطالعات بعدی باشد.

فرضیه و ساختار محتوایی تحقیق

درباره ساختار مقاله باید گفت در ابتدا به پیشینه پیدایش الگوی انسان اقتصادی در غرب و ویژگی های آن پرداخته  شده است به این امید كه بتواند با پیمودن این مسیر به موضوع شناسی مناسبی دسترسی پیدا كند. با طی این مسیر درمی یابیم كه از مهم ترین مقدمات لازم برای پردازش این الگو، برخورداری از مبانی انسان شناسی است. به همین خاطر در مرحله بعد، مبانى انسان شناسى قرآن كریم مورد بررسی قرار می گیرد تا مبانی مزبور زمینه ساز پردازش الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام باشد.

مبانی پردازش الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام

در مقاله فقط به آن بخش از مبانی پرداخته می شود كه زمینه مناسبی برای این امر فراهم می آورد. این مبانی عبارت اند از: ابعاد سه گانه وجودی انسان و ماهیت فطرت و نمونه هایی از امور فطری كه در پردازش الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام نقش آفرین هستند »مطلق گرایى« و »لذت پذیرى واَلَم گریزى «هستند و مرحله سوم نیز به معرفی »الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام« اختصاص یافته است.

نتیجه گیری

پیشنه تاریخی الگوی انسان اقتصادی غرب را باید در مكتب سوداگرى یا مركانتیلیسم (Mercantilism) اوایل قرن 01 تا اواسط قرن 02 میلادی كاوش نمود. سپس با پیدایش مكتب فیزیوكرات ها و لیبرالیسم اقتصادى و طرح الگوى »نظام طبیعى« به عنوان یكی از عناصر این نظام، میل به سودجویى مادی، یگانه محرّك دائم انسان ها به سوى بهترین وضع ممكن معرفى مى شود. اولین ظهور این الگو در مكتب كالسیك ها صورت می گیرد. مكتب نئوكالسیك نیز با مطرح كردن یك مفهوم ذهنى با نام» مطلوبیت نهایی«  این تلاش ها را تكمیل می نماید.

انسان اقتصادى غرب را مى توان حداكثركننده منفعت شخصى (Self – interest) معرفی كرد؛ چنین انسانی دارای دو ویژگی اصلی است: نفع طلبی و عقلانیت ابزاری.

از مهم ترین مبانى انسان شناسی قرآن كریم كه می تواند در شكل گیری الگوی انسان اقتصادی مفید باشد، ابعاد سه گانه وجودی) مادی، معنوی و اخروی (انسان و مطلق گرایی و لذت پذیرى انسان به عنوان دو امر فطری است. با تكیه بر ابعاد سه گانه وجودی انسان می توان گفت وی قابلیت برخورداری از سه قسم لذات: مادی، معنوی و اخروی را دارد: به همین خاطر می توان تابع لذات یك فرد را به صورت P= a₁P_m+ a₂P_s+ a₁P_h لحاظ كرد.

معرفی الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام با تكیه بر تعیین مهم ترین قاعده رفتاری امكان پذیر است. این قاعده عبارت است از: بیشنه سازی بهره مندى هاى مادی، معنوى و آخرتى با بهترین تركیب. این قاعده را به زبان ریاضی می توان به صورت ذیل نگاشت:

 Max (B);B=f(a₁B_m , a₂B_s , a₁B_h)

در گستره مصرف می توان گفت بهره مندی مصرف كننده، در مطلوبیت وی جلوه گر می شود. مطلوبی به معنای رضایت خاطری است كه انسان از مصرف كاال یا خدمت به دست می آورد؛ بنابراین این قاعده در گستره مصرف به صورت ذیل قابل طرح است:

Max (U)     ;B=f(a₁U_m , a₂U_s , a₁U_h)

نمود بهره مندی در گستره تولید برای تولیدكننده سود (Interest) است. به همین خاطر قاعده رفتاری اعتدال را درباره تولیدكننده می توان به صورت ذیل در نظر گرفت:

Max ( I) ; B=f(a₁I_m , a₂I_s , a₁I_h)

قاعده رفتاری اعتدال در گستره توزیع با توجه به تابع رفاه اجتماعی قابل تبیین است. این تابع با توجه به تابع رفاه دو فرد یا دو گروه بیشیه می شود: فقیر و ثروتمند هر یك از این دو تابع با توجه به ابعاد سه گانه وجودی انسان از سه عنصر اصلی رفاه مادی، رفاه معنوی و رفاه اخروی تشكیل شده است.

علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانند اینجا کلیک کنید./204/241/ح